Analiza techniczna na rynku Forex i nie tylko

Analiza techniczna jest metodą prognozy cen opartą na analizie funkcji ceny do czasu. Inaczej jest to po prostu analiza wykresu. Ostatnimi czasy pojawiło się wiele kontrowersji na temat AT, za sprawą m.in. influencerów forexowych, którzy udają spekulantów. A przecież powstało tysiące prac naukowych na temat tego sposobu predykcji cen, zawierających dowody na skuteczność tych metod. AT to narzędzie analizy, a nie święta wyrocznia, która zapewni bogactwo każdemu. Powiedzieć, że nie działa, to jak powiedzieć, że spawarki nie działają, w sytuacji gdy nie potrafi się spawać.

To nie AT nie działa, tylko kiepscy traderzy nie potrafią jej używać.

Wykres ceny w czasie zachowuje się fraktalnie, czyli wygląda podobnie bez względu na to, czy analizujemy dane z 10 lat, czy z 10 godzin. Najbardziej podstawowymi formacjami, z których wynikają wszystkie inne, to impuls i korekta, tworzące razem fale Elliotta. Elliottowska teoria fal, czasem rozwinięta lub z modyfikacjami, opisuje wszystkie procesy stochastyczne jakie można przedstawić w stosunku do czasu. Analiza techniczna populacji bobrów, która miała wyśmiać słuszność tej techniki, tylko ją potwierdziła. Wykres wyników rzutu monetą też jest skutecznie analizowalny technicznie.

Metody stosowane w AT można podzielić na kilka kategorii: fale Elliotta, price action, wskaźniki techniczne, oscylatory, formacje klasyczne, formacje harmoniczne, poziomy Fibonacciego, pivot points, analiza wolumenowa, momentum. Aby analiza była skuteczna, trzeba znać kilka założeń i trzymać się kilku zasad:

• Rynek nie zawsze zachowuje się technicznie. Najbardziej nieprzewidywalny staje się przy wydarzeniach i odczytach wskaźników makroekonomicznych. Kluczem do sukcesu jest więc nie tylko wiedza jak używać AT, ale też kiedy. Z reguły najlepiej jest nie handlować metodami technicznymi w trakcie publikacji danych. W tym celu warto obserwować kalendarz ekonomiczny, np. na Myfxbook. Do handlu na danych służą inne techniki.
• W warunkach niskiej zmienności i płynności narażasz się na straty. Wynika to z tego, że cena może zachowywać się z pozoru irracjonalnie, a nawet zmienić trend, tylko dlatego, że nawet średniej wielkości gracz otworzył pozycję. Najlepiej powstrzymać się od tradingu w przerwy świąteczne i bezpośrednio przed nimi. Oczywiście dotyczy to świąt państwowych w największych ośrodkach finansowych (USA, UK, Japonia, Australia), a także świąt religijnych (islamskich, katolickich, protestanckich, judaistycznych).
• Sell in may and go away – to powiedzenie sprawdza się niemal na każdym rynku. Traderzy profesjonalni wyjeżdżają na wakacje, więc spada płynność i cena zaczyna zachowywać się nieprzewidywalnie, robi większe korekty niż zwykle, przebija kolejne szczyty bez wyraźnych przeszkód, itp. W takich warunkach lepiej wycofać się z rynku i wrócić do tradingu we wrześniu.
• W nocy trader powinien spać, a nie pracować. Dotyczy to oczywiście osób znajdujących się na kontynencie europejskim. W czasie sesji azjatyckiej z reguły nie dzieje się nic ciekawego. Cena leniwie skacze o kilka ticków, albo przeciwnie – w nocy mają miejsce flash crashe, przez co taki rynek nie nadaje się do handlu.
• Sygnał na wyższym interwale nie jest silniejszy. Dana formacja na W1 ma taką samą skuteczność jak na M5. To błąd popełniany przez wielu amatorów, którzy niebezpiecznie zwiększają wielkość pozycji gdy sygnał zostanie wygenerowany na dużym przedziale czasowym.
• Pozycje długoterminowe nie są bezpieczniejsze. Podobnie jak w punkcie poprzednim, duży zasięg czasowy formacji powoduje tendencję mało doświadczonych traderów do zajmowania dużych pozycji, które potem zerują konto.
• Sygnał należy potwierdzać na innych interwałach. Wyobraź sobie następującą sytuację: otrzymujesz sygnał kupna z oscylatora uruchomionego na M5, lecz interwał H1 pokazuje, że cena znajduje się blisko szczytu najwyższej fali Elliotta. Rozsądny inwestor nigdy nie otworzy pozycji buy w takiej sytuacji. Cena zachowuje się fraktalnie, więc dołek na jednym interwale może być częścią impulsu wzrostowego na drugim, i odwrotnie. Pamiętaj, że rynek ma zawsze rację, natomiast nie istnieje trader, którego można tak określić.
• Sygnały techniczne mogą być anulowane. Szczególnie przy odczytach makroekonomicznych może nastąpić wybicie z formacji drugą stroną, albo nawet zmiana trendu. Pamiętaj, że wystąpienie danego setupu nie oznacza 100% pewności jego realizacji. W większości przypadków można stworzyć scenariusz wyjścia awaryjnego. Najgorsze, co może zrobić trader to trzymanie takiej pozycji w nadziei na odwrócenie sytuacji.
• Częstym błędem jest siedzenie całymi godzinami przed wykresem i patrzenie się w terminal. Skuteczny trading techniczny wymaga maksymalnie kilkunastu minut pracy dziennie. Serio. Inwestorzy, szczególnie początkujący, mają problem z pozbyciem się myślenia i zachowania „etatowego” i podświadomie poświęcają wykresom jak najwięcej czasu, tak jak pracy na etacie. Wcale nie zarobisz więcej gdy będziesz przez więcej czasu śledzić kurs. Po zajęciu pozycji zamknij terminal.

Wygląda więc na to, że przez większość czasu rynek nie nadaje się do tradingu technicznego. Jest to całkowita racja. To między innymi dlatego ponad 80% uczestników rynku traci pieniądze.

Fale Elliotta

Teoria fal Elliotta została stworzona na podstawie analizy psychologii tłumu. W miarę rozwoju nauki, okazało się, że opisuje ona każdy proces stochastyczny, a ludzkie zachowanie „stadne” jest właśnie takim procesem. Podstawowym założeniem tej teorii jest poruszanie się ceny w czasie w sposób fraktalny, tworząc impulsy i korekty, z czego każdy impuls składa się z pięciu podfal, a każda korekta z trzech. Fala impulsu, tzw. piątka Elliotta, sama zawiera w sobie trzy fale impulsu i dwie fale korekty, w których każdy impuls składa się z pięciu podfal… itd. i tak w nieskończoność. W drugą stronę teoria jest też poprawna – cały cykl impulsu i korekty jest częścią większej formacji – impulsu lub korekty wyższego rzędu. Najlepiej zrozumieć tą ideę, gdy spojrzymy na ilustracje:

Wszelkie formacje techniczne są po prostu elementami fal Elliotta. Przykładowo, podwójny szczyt oznacza po prostu piątą falę, która nie zdołała znacząco wyprzedzić trzeciej, co oznacza osłabienie potencjału do wzrostu i jest sygnałem spadkowym. Formacja RGR, czyli głowy i ramion, jest tym samym co szczyt cyklu Elliotta, a z teorii fal wynika, że cena po osiągnięciu takiego poziomu będzie spadać:

Elliott pod koniec życia nazwał swoją teorię „tajemnicą Wszechświata” i moim zdaniem wcale nie przesadził. Właśnie w taki sposób należy rozumieć zasadę, która opisuje tak różne rzeczy, jak liście na drzewie, mrówki w mrowisku i rynki finansowe. Oczywiście nie jest to żadna magia, lecz uniwersalna reguła rządząca prawami natury, podobnie jak na przykład złota proporcja.

Elementy cyklu mogą wyglądać różnie i czasem ich struktura nie jest oczywista, jednak zawsze jest to pięć fal impulsu i trzy fale korekty. Korekty mogą być spłaszczone lub rozciągnięte, a poszczególne fale mogą być niewyraźne lub zaszumione. Prawidłowa identyfikacja fal czasem wymaga wprawy i doświadczenia. Zaawansowane metody identyfikacji fal omówimy w oddzielnym artykule.

Price action

Price action polega na analizie czystego wykresu. W tej metodzie trader obserwuje kolejne szczyty i dołki, aby zająć pozycję. Należy pamiętać o kilku zasadach.

Cena ma większe prawdopodobieństwo ruchu w stronę trendu. Gdy na wykresie powstają co raz wyższe szczyty i wyższe dołki, to trend jest wzrostowy i analogicznie – niższe dołki i niższe szczyty oznaczają trend spadkowy. Gdy szczyty kończą się na tym samym poziomie, a dołki na tym samym, lub wyższe szczyty i niższe dołki następują po sobie, mówimy o konsolidacji. Ta koncepcja jest pochodną teorii fal Elliotta, ponieważ trend zachowuje zasady znane z poprzedniego akapitu.

Na powyższym wykresie widzimy trend wzrostowy. Cena dociera do wyższych poziomów oporu, a poziomy wsparcia również są co raz wyżej. Poziom oporu jest to taki poziom, w którym kurs ma problem z dalszym wzrostem. Poziom wsparcia jest analogicznie ceną, poniżej której instrument „nie chce” spaść. Łatwo zauważyć, że na wykresie występują fałszywe przebicia, co generuje nietrafne sygnały i może zmylić niedoświadczonego tradera. Dla lepszego zrozumienia i wyższej skuteczności najlepiej jest używać stref wsparcia i oporu, które jeszcze raz zaznaczyłem na tym samym wykresie:

Teraz sytuacja staje się o wiele bardziej klarowna. Warto zauważyć, że strefa oporu po jakimś czasie staje się strefą wsparcia. Podobnie jest w trendzie spadkowym, wtedy strefy wsparcia stają się strefami oporu. W trendzie wzrostowym strefa wsparcia jest okazją do zajęcia pozycji buy, ze zleceniem take profit przy strefie oporu (strefy przyjmują często wartości historyczne, więc wystarczy przewinąć wykres, aby wiedzieć, gdzie powinna być następna), oraz zleceniem stop loss poniżej strefy wsparcia. W trendzie spadkowym strefa oporu oznacza sygnał sprzedaży, ze zleceniem TP przy strefie wsparcia oraz SL powyżej strefy oporu. Pamiętaj, że żaden trend nie trwa wiecznie. Na powyższym wykresie widać zresztą piątkę Elliotta, co potwierdza spadek ceny do ostatniej strefy wsparcia (nie wytworzyła się strefa wyższa).

Do wczesnego rozpoznawania stref wsparcia i oporu (w skrócie s/r – support/resistance) używane są formacje price action. Są to takie układy świec, które sugerują, że cena dotarła właśnie do jednego z poziomów. Formacjami PA są inside bar i pin bar.

Pin bar (nos Pinokia) to świeca z długim cieniem w stosunku do korpusu. Jeśli „nos” jest skierowany w dół, oznacza to spadek impetu sprzedających i sygnał do kupna, natomiast „nos” w górę jest oznaką słabszej tendencji do wzrostu i sygnałem do krótkiej sprzedaży.

Inside bar jest formacją, w której świeca obejmuje następne. Świece następujące później są „w środku” zakresu świecy poprzedzającej, stąd nazwa (inside – ang. w środku). Układ oznacza brak sił rynku do dalszego wzrostu lub spadku.

Wskaźniki techniczne

Wskaźnikowa analiza techniczna jest bardzo popularnym zbiorem metod inwestowania ze względu na niemal mechaniczne podejście do tradingu. Wykorzystuje tzw. wskaźniki (indykatory), które są rysowane na wykresie razem z ceną. Wskaźniki mogą pokazywać określone poziomy cenowe, sygnały wejścia i wyjścia, poziomy stops, itp. Na podstawie jednego lub więcej indykatora można opracować kompletną strategię do handlu na rynku. Oczywiście jej skuteczność będzie zależała od rodzaju dobranych narzędzi, oraz od ich parametrów wejściowych, na przykład można użyć średniej 9-okresowej i 15-okresowej, uzyskując kompletnie odmienne wyniki.

Skąd zatem wiadomo, jakie ustawienia i kombinacje wskaźników są najlepsze? Nie wiadomo. strategie opartą na wskaźnikach można poddać analizie statystycznej, sprawdzając czy w ogóle warto jej używać. Praktyka pokazuje, że ze skutecznością jest różnie. System który w jednym roku wykręcał 80% trafnych pozycji, w następnym może mieć jej zaledwie 40%. Wynika to z tego, że nie ma takiego wskaźnika, który działałby zawsze. Powód jest już nam znany z pierwszego akapitu – rynek przez większość czasu nie nadaje się do tradingu. Automatyczny i mechaniczny charakter strategii wskaźnikowych powoduje, że sygnały są generowane także w niesprzyjających warunkach. Zwykła strategia Stochastic na domyślnych ustawieniach ma ok. 50% skuteczności w dłuższym terminie. Lepiej wróżyć z kart, albo rzucać monetą.

Powyżej mamy analizę statystyczną dla najprostszej strategii stochastic (14, 1, 3) z wejściem w buy po przebiciu poziomu 20 od dołu i w sell po przebiciu 80 od góry. Od razu widać masę fałszywych sygnałów, które sprawiły, że ilość trafionych pozycji wyniosła 47%. W takim razie system jest do niczego. Oczywiście można podnieść argument, że przy wyższym risk : reward ratio, strategia może zarabiać. Jednakże:

Strategia która nie działa przy RR wynoszącym 1, w dłuższym terminie nie będzie działać także przy większym.

Dlaczego tak jest? Im wyższy stosunek RR, tym mniejsza skuteczność, która już i tak jest zmienna w czasie. Strategia o dwa razy większym RR będzie miała skuteczność mniejszą około dwa razy, jednocześnie z dwa razy niższą trafnością wymaganą do rentowności. Dlatego nawet niewielka fluktuacja na rynku może sprawić, że taka strategia zacznie przynosić straty.

Zamiast tego, warto zastosować zasady tradingu technicznego znane nam z pierwszego akapitu, oraz użyć kombinacji wskaźników. Zobaczmy jak wyglądają pozycje po modyfikacji i dodaniu prostych średnich kroczących o okresie 9 i 5 na interwale H1:

Po dodaniu filtra ze średnich ruchomych (gdy średnia 5 jest powyżej średniej 9 to mamy trend wzrostowy) skuteczność strategii wzrosła do 56% i to przy RR wynoszącym 1. Gdyby wziąć też pod uwagę kierunek średniej 5-okresowej, to mamy taką sytuację:

Teraz zyskownych pozycji było aż 81%. Warto zauważyć, że ta liczba wynika z odjęcia transakcji stratnych, a nie dodania zyskownych. Po pierwsze, nie trać pieniędzy.

Kombinacji wskaźników mogą być miliony. Nie zawsze im więcej wskaźników tym lepiej. Z reguły każdy z nich daje inne sygnały, które czasem nawet przeczą sobie nawzajem. Najlepiej połączyć wskaźnik sygnałowy ze wskaźnikiem trendu oraz dobrać je do indywidualnego stylu inwestowania.

Indykatorów są tysiące. Kilkanaście jest wbudowanych w Meta Trader, natomiast te niestandardowe można pobrać ze stron:

• https://www.mql5.com/en/code/mt4/indicators
• https://www.forexfactory.com/forum/71-trading-systems

Najpopularniejsze wskaźniki techniczne:

• Adaptive Moving Average (MT5)
• Advance/Decline Ratio
• Arnaud Legoux Moving Average  
• Auto Fib Extension
• Average Day Range
• Average Directional Movement Index (MT4, MT5)
• Average Directional Index by Welles Wilder (MT5)
• Average True Range (MT4, MT5)
• Alligator (MT4, MT5)
• Bollinger Bands (MT4, MT5)
• Coppock Curve
• Donchian Channels
• Double Exponential Moving Average (MT5)
• Envelopes (MT4, MT5)
• Fisher Transform
• Fractals (MT4, MT5)
• Fractal Adaptive Moving Average (MT5)
• Gaps
• Hull Moving Average
• Ichimoku Kinko Hyo (MT4, MT5)
• Keltner Channels
• Least Squares Moving Average
• Linear Regression
• Mass index
• McGinley Dynamic
• Moon Phases
• Moving Average (MT4, MT5)
• Moving Averages Convergence-Divergence (MACD) (MT4, MT5)
• Ribbon Moving Average
• Rob Booker Reversal
• Standard Deviation (MT4, MT5)
• Supertrend
• Time Weighted Average Price
• Triple Exponential Moving Average (MT5)
• Variable Index Dynamic Average (MT5)
• Volatility Stop
• Volume Weighted Average Price
• Volume Weighted Moving Average
• Vortex
• VWAP Auto Anchored 
• Zig Zag (MT4, MT5)

Oscylatory

Oscylatory są grupą wskaźników technicznych, które mają swoją własną skalę, czyli pokazują wartość, która nie jest ceną, w stosunku do czasu. Oś pionową funkcji oscylatora może stanowić wartość numeryczna lub procentowa.

Oscylatory zwykle pomagają przewidzieć charakterystyczne punkty na wykresie. Na przykład pokazują wyprzedanie rynku, co z reguły jest sygnałem do wzrostów. Oscylator oscyluje (stąd nazwa) między górną i dolną maksymalną wartością. Same w sobie nie są nawet zbyt przydatne, ponieważ dobry trader sam potrafi rozpoznać minima, maksima, możliwe punkty zwrotne, itp. Natomiast w połączeniu z innymi wskaźnikami stanowią potężne narzędzie analityczne (patrz poprzedni akapit).

Fora, blogi, grupy na Facebooku i Telegramie są zalane rozważaniami na temat najlepszej konfiguracji oscylatorów: Jakie są najlepsze ustawienia Stochastica? Jak dobrać okres RSI? Jaki oscylator jest najskuteczniejszy? Odpowiedź brzmi: to nie ma znaczenia. Wyniki są, jak już wiesz, zmienne w czasie. Jeśli użyjesz ustawień (14, 1, 3) to po prostu będziesz mieć lepsze rezultaty w innym okresie niż gdybyś użył (18, 3, 5). Nie ma takich ustawień, które działałyby zawsze. Tajemnicą skuteczności tej kategorii wskaźników jest kompozycja z innymi elementami strategii.

Najpopularniejsze oscylatory w handlu na rynku Forex to:

• Accelerator Oscillator (MT4, MT5)
• Aroon
• Awesome Oscillator (MT4, MT5)
• Balance of Power
• Bears Power (MT4, MT5)
• Bulls Power (MT4, MT5)
• Chaikin Oscillator (MT5)
• Chop Zone
• Choppiness Index
• Commodity Channel Index (MT4, MT5)
• Connors RSI
• Correlation Coefficient
• DeMarker (MT4, MT5)
• Detrended Price Oscillator
• Force Index (MT4, MT5)
• Gator Oscillator (MT4, MT5)
• Klinger Oscillator
• Money Flow Index (MT4, MT5)
• Moving Average of Oscillator (MT4, MT5)
• Parabolic Stop And Reverse System (Parabolic SaR) (MT4, MT5)
• Relative Strength Index (MT4, MT5)
• Relative Vigor Index (MT4, MT5)
• Relative Volatility Index
• Stochastic Oscillator (MT4, MT5)
• Stochastic Momentum Index Ergodic Oscillator
• Stochastic RSI (MT5)
• Triple Exponential Moving Averages Oscillator (MT5)
• Ultimate Oscillator
• Woodies Commodity Channel Index 

Analiza wolumenowa

Na rynku FX wolumeny transakcji są zdecydowanie największe na świecie. Wolumen wskazuje ile jednostek waloru zmieniło właściciela w czasie jaki wskazuje interwał. Analiza wolumenu i obrotu na Forexie jest specyficzna, ponieważ jest to rynek zdecentralizowany. Nie ma żadnego podmiotu, który rejestruje wszystkie transakcje, są za to dziesiątki giełd, które rejestrują te zawarte u siebie. Zbieraniem informacji z poszczególnych parkietów zajmują się wyspecjalizowane firmy, które życzą sobie ciężkie pieniądze za udostepnienie tych danych. Dlatego tzw. wolumen rzeczywisty na Forex nie jest rzeczywisty. Do prawdziwego wolumenu mają dostęp banki i największe fundusze, natomiast dla inwestorów detalicznych muszą wystarczyć przybliżenia. Wolumen sam w sobie nie dostarcza tylu informacji, żeby trader indywidualny musiał się tym przejmować.

Na platformie MetaTrader problem braku dostępu do wolumenu rozwiązano w taki sposób, że słupki pokazują liczbę ticków w danym przedziale czasowym. Oczywiście nie jest to rozwiązanie idealne, ale dla klienta indywidualnego wystarczy w zupełności. Wolumen, nawet tickowy, może być użyty do potwierdzania siły formacji. Z reguły trzecia fala Elliotta ma najwyższy wolumen, natomiast korekty mają niższy niż impulsy. Ta informacja przydaje się do odróżniania zmiany trendu od korekty, więc doskonale sprawdzi się jako element strategii handlowej. Najbardziej znane wskaźniki wolumenu to:

• Accumulation/Distribution (MT4, MT5)
• Cumulated Volume Index
• Ease of Movement
• Market Facilitation Index by Bill Williams (MT5)
• On Balance Volume (MT4, MT5)
• Relative Volume at Time
• Volume Oscillator
• Volumes (MT4, MT5)

Momentum

Wskaźniki momentum to grupa narzędzi mierząca impet ceny, czyli szybkość jej zmiany. Istnieje wiele wariacji momentum, mierzących na przykład zmianę procentową, albo zmianę w stosunku do czegoś, natomiast koncepcja pozostaje ta sama: wysoki odczyt wskaźnika oznacza dużą siłę kupujących (jeśli to ruch w górę) lub sprzedających (jeśli to ruch w dół). Podobnie jak wskaźniki wolumenu, momentum stanowi uzupełnienie strategii handlowej. Rozróżniamy kilka najpopularniejszych wariantów wskaźnika:

• Chande Momentum Oscillator
• Know Sure Thing 
• Momentum (MT4, MT5)
• Price Oscillator
• Price Volume Trend
• Rate of Change
• TRIX
• True Strength Index 
• Williams’ Percent Range (MT4, MT5)

Formacje klasyczne

Formacje analizy technicznej są „figurami” jakie „rysuje” cena na wykresie. Klasyczne formacje są częścią fal Elliotta i właśnie tak i tylko tak powinny być interpretowane. W opracowaniach niektórych szarlatanów giełdowych można znaleźć bardzo zaawansowane formacje typu „tańczący kaczor”, których zasada działania zahacza o ezoterykę. Pamiętaj:

Jedyną formacją na rynku jest cykl Elliotta oraz jego części.

Nigdy nie udowodniono działania żadnego innego układu, nawet przy użyciu machine learning i sztucznej inteligencji. Wszystkie metody opisane w tym artykule wynikają z teorii fal.

Istnieje kilka prostych formacji złożonych z kilku świec. Są to: tasuki, dwójka i trójka hossy, dwójka i trójka bessy, trójka powyżej i poniżej luki, rozstanie, przeczekanie, uderzenie, wyłamanie, wybicie, wyrzucenie, przenikanie, spotkanie, zatrzymanie, kanapka, pod szyją, nad szyją, narada, młot, odwrócony młot, wisielec, spadająca gwiazda, gwiazda doji, gwiazda poranna i wieczorna, trzy gwiazdy, trzy gwiazdy południa, okno doji, krzyż harami, porzucone dziecko, dwa i trzy kruki, dno rzeki, równe dno, najniższy szczebel drabiny, trzech białych rycerzy, jaskółka wzrostu, powracający gołąb (G. L. Morris – Wykresy Świecowe, 1998). Moim zdaniem nie ma sensu poznawać tego typu układów, ponieważ są one różnymi wariantami formacji price action.

Formacje na które warto zwrócić uwagę, to takie, które są poszczególnymi falami Elliotta lub ich częściami.

Formacje kontynuacji

• Chorągiewka
• Flaga
• Klin
• Trójkąt
• Prostokąt
• Filiżanka

Formacje odwrócenia

• Podwójny szczyt / Podwójne dno
• Potrójny szczyt / Potrójne dno
• Głowa i ramiona (RGR) / Diament

Formacje harmoniczne

Formacja harmoniczne są bardziej zaawansowanymi układami wykresu. Podobnie jak formacje klasyczne, są pochodną struktury falowej odkrytej przez Ralpha Elliotta. Nie wszystkie fale Elliotta mają regularną strukturę. Mogą być wydłużone, skrócone, płaskie, a czasami tak nieregularne, że tylko najbardziej doświadczeni traderzy potrafią je prawidłowo rozpoznać, a naprawdę nieliczni poprawnie rozegrać. Formacje harmoniczne to tak naprawdę impulsy i korekty o regularnym kształcie i określonych proporcjach. Dzięki temu są łatwe do rozpoznania i mają bardzo wysoką skuteczność, o ile są prawidłowo interpretowane. Cena porusza się w kierunku jaki wytyczyła formacja nie dlatego, że na wykresie pojawił się magiczny motyl który powoduje, że uczestnicy rynku zawierają pozycje bez zastanowienia i tym samym pompują cenę, a dlatego, że właśnie w taki sposób zachowują się fraktalne struktury falowe. Rozumiejąc teorię fal, z łatwością zrozumiesz, co się dzieje z ceną i np. dlaczego dotarła lub nie dotarła do obliczonego punktu.

Istnieją następujące formacje harmoniczne:

• AB=CD
• Motyl
• Nietoperz
• Krab
• Rekin
• Formacja Gartleya

Poziomy Fibonacciego

Poziomy Fibonacciego są nieodłącznym elementem matematyki fraktalnej, więc siłą rzeczy mają znaczenie na rynku. Są to poziomy wyznaczone przez podzielenie zasięgu impulsu lub korekty przez jeden ze współczynników Fibonacciego. Współczynniki Fibonacciego oblicza się w sposób następujący:

Ciąg Fibonacciego jest to ciąg, w którym każdy element jest sumą dwóch poprzednich. Pierwsze dwa wyrazy to 0 i 1, zatem cały ciąg prezentuje się tak:

Gdyby podzielić każdy element przez poprzedni, okaże się, że iloraz zawsze wynosi mniej więcej tyle samo.
W miarę rozwijania się ciągu, dąży on do tzw. liczby Fi (\phi), wynoszącej w przybliżeniu 1,618.

Zniesienia Fibonacciego

Mając przybliżenie liczby \phi można przystąpić do obliczenia poziomów zniesień Fibo. Załóżmy, że analizujemy impuls na BTC z końca 2022 roku. Jako początek i koniec ruchu oznaczamy wewnętrzne krańce stref wsparcia i oporu, a nie najwyższą i najniższą cenę. Początek impulsu wypadł na 31103, które jest poziomem 0%, natomiast koniec na 65397. Oczywiście to nie jest jedyne prawidłowe mierzenie, ponieważ strefę można wyznaczyć na różne sposoby, a poziomy Fibo też są strefami.

Zakres impulsu to 34294$. Po pomnożeniu go przez odwrotność \phi (potęgę -1) otrzymamy 21195. 65397-21195=44202 i to jest pierwszy poziom. Następne poziomy są obliczane w analogiczny sposób przez mnożenie innych potęg \phi :

Dodatkowo używany jest poziom \phi^{\frac{ln(\frac{1}{2})}{ln(\phi)}}, czyli 0,5.

Po naniesieniu poziomów na wykres, można zobaczyć prawdopodobny zasięg ceny w przyszłości:

Zasięgi Fibonacciego

Istnieją także poziomy zewnętrzne, tzw. zasięgi Fibonacciego. Tworzone są poprzez podnoszenie \phi do potęgi dodatniej:

Kolejne poziomy Fibo można wyznaczać w nieskończoność, jednak ze względów praktycznych używa się tylko pierwszych trzech dodatnich potęg \phi.

Wyznaczenie zasięgów Fibo jest trudniejsze i niewielu traderom wychodzi dobrze (z tego, co zauważyłem na grupach na Facebooku i forach tematycznych). Przede wszystkim, zasięg mierzy się od 0 do 100, a nie od 100 do 0. Czyli odwrotnie niż w przypadku zniesień. Poniżej można zobaczyć prawidłowe mierzenie zasięgów Fibo:

Może pojawić się pytanie, czy takie wyznaczanie jest w ogóle do czegoś przydatne, skoro cena zatrzymywała się również na innych poziomach. Otóż: udowodniono, że prawdopodobieństwo zatrzymania się ceny na poziomie Fibo jest takie samo, jak na każdym innym, dowolnie wyznaczonym (nawet losowo) poziomie. Zniesień Fibo możesz wyznaczyć 40, a potem 40 zasięgów mierząc między zniesieniami, a następnie od tego znów 40 zniesień i kurs na pewno zatrzyma się na którymś poziomie 😉 Sens tkwi w zrozumieniu poziomów Fibo jako stref:

Powyżej widzimy taką interpretację. Zasięgi stref oraz dodatkowe poziomy s/r można z łatwością wyznaczyć na podstawie danych historycznych. Ten sposób analizy Fibo jest bardzo skuteczny i doskonale współgra z innymi technikami, na przykład price action.

Pivot Points

Pivot points to metoda mechanicznego wyznaczania wsparć i oporów, oraz tzw. punktu zwrotnego. Formuła PP jest oparta o proste działania matematyczne, oraz założenie, że w trendzie rosnącym cena jest zwykle większa od średniej (to jest tak oczywiste, że nie ma czego tłumaczyć) oraz że zasięgi ruchu ceny w kolejnych dniach są do siebie podobne (na tej koncepcji opiera się wskaźnik ATR). Mając daną średnią oraz dzienny zasięg, można w prosty sposób opisać trend, a co za tym idzie, przewidzieć jego dalszy ruch.

Wzór obliczania punktów pivot dla danych w postaci OHLC jest następujący:

PP (pivot point): \frac{H+L+C}{3}
R1 (opór 1): 2\cdot PP-L
S1 (wsparcie 1): 2\cdot PP-H
R2 (opór 2): PP + (R1-S1)
S2 (wsparcie 2): PP - (R1-S1)
R3 (opór 3): PP + 2\cdot (R1-S1)
S3 (wsparcie 3): PP - 2\cdot (R1-S1)
…

Poziomy s/r można obliczać w nieskończoność, jednak rzadko potrzebne są dalsze niż S3 i R3. Do obliczenia pivotów dziennych, używamy OHLC z poprzedniego dnia, do tygodniowych OHLC z poprzedniego tygodnia, itd. Pivot points o interwale niższym niż dzienny nie mają większego sensu, ponieważ trzeba by dodatkowo sprawdzać, czy zostały obliczone w impulsie czy korekcie, oraz odrzucić te obliczone pomiędzy nimi.

Na powyższym wykresie zaznaczono poziomy pivot points, które udało się osiągnąć cenie. Dojście do jednego z poziomów, a nawet kilku, jest dosyć częste, chociaż same pivoty nie są kompletną strategią. Przede wszystkim warto określić trend w jakim porusza się cena, aby nie grać przeciwko rynkowi.

Nie w każdej sytuacji pivot points są użyteczne. Gdy mamy silne wybicie, na przykład w wyniku odczytu danych makro, pivoty w następnym okresie będą pokazywać nierealne dane. Tak też mamy powyżej: w tygodniu zaczynającym się 19 czerwca Bitcoin zyskał stosunkowo dużo na wartości, więcej niż w całym poprzednim miesiącu. W wyniku takiego ruchu ceny, pivot points w następnym tygodniu były tak odległe, że żaden z nich nie został osiągnięty.

Polecane książki o analizie technicznej

Analiza techniczna to dziedzina na temat której powstały setki publikacji. Wiedza warta miliony jest na wyciągnięcie ręki, tylko trzeba umieć ją wykorzystać. Dzięki wskazówkom zawartym w tym artykule będziesz mógł osiągnąć bardzo wysoką skuteczność, rzędu 80-90%. Oto książki, które warto znać:

B. Dolan, M. Galant – Forex dla bystrzaków

Książka, którą polecam szczególnie początkującym i całkowicie zielonym w temacie inwestowania. Zawiera absolutne podstawy takie jak terminologia, charakterystyka rynku walutowego, otwieranie i zamykanie pozycji. Podejmowany jest temat analizy technicznej, zarządzania ryzykiem, wskazówki dla traderów, a wszystko to jest napisane w prosty i przystępny sposób (prawie jak w tym artykule 😉 ).