[Wskaźniki makroekonomiczne] PKB

PKB – produkt krajowy brutto, ang. GDP – gross domestic product – najważniejszy pojedynczy wskaźnik w makroekonomii. Mierzoną przez niego wielkością jest suma wartości wszystkich wytworzonych produktów i usług w danym okresie. Brana jest pod uwagę każda aktywność gospodarcza w regionie, dlatego PKB jest wskaźnikiem ogólnym i kompleksowym. Mówi o sytuacji ekonomicznej kraju jako całości.

Co bardzo ważne w interpretacji wskaźnika, nie ma znaczenia kto wytwarza produkty i usługi, oraz kto na nich zarabia. Liczy się terytorium na którym owe rzeczy zostały wytworzone. Z tego powodu ogólnoświatowe kryzysy mają niewielki wpływ na nasze PKB. W Polsce, jako montowni Europy, produkcja odbywa się cały czas. Są to obce firmy z obcym kapitałem obecne w naszym kraju tylko ze względu na tanią siłę roboczą. Dlatego powstaje wrażenie, że nasz kraj jest odporny na zawirowania gospodarcze, co jest oczywistą nieprawdą i manipulacją.

Okrężny przepływ wpływów i wydatków

Aby obliczyć PKB, można posłużyć się jedną z trzech metod: wartości dodanej, dochodową i wydatkową. Metoda dochodowa i wydatkowa równoważą się wzajemnie, ponieważ wpływy i wydatki mają przepływ okrężny, co ilustruje poniższy obrazek:

Metoda wydatkowa

Metoda wydatkowa zakłada, że PKB jest sumą wszystkich wydatków poczynionych przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Aby obliczyć wartość wskaźnika dodaje się wartość:

• Konsumpcji indywidualnej – wydatki poniesione przez konsumentów na zakup towarów i usług, w tym na usługi częściowo odpłatne, takie jak: oświata, kultura, sport, turystyka, podróże. Nie wlicza się tu zakupu nieruchomości, wydatków służbowych, datków na cele charytatywne, opłat skarbowych, składek na rzecz różnych organizacji, itp.
• Konsumpcji zbiorowej (wydatków publicznych) – wartość produktów i usług przekazywanych nieodpłatnie na rzecz społeczeństwa, na przykład wydarzenia sportowe i kulturalne. Wliczane tu są także koszty administracji, wojska czy działalności badawczej.
• Inwestycje brutto – przyrost majątku: wydatki na środki trwałe, zapasy.
• Eksport netto – zob: bilans handlowy. Jest to wartość eksportu pomniejszona o import.

Metoda dochodowa

W tej metodzie PKB jest obliczane na podstawie tego, że musi być ono równe dochodom gospodarstw domowych i firm, ze względu na ich równoważność z wydatkami. Obejmuje ona następujące składniki:

• Dochody z pracy – zarobki pracowników najemnych.
• Dochody z kapitału – zarobki przedsiębiorstw i kapitalistów (właścicieli kapitału, czyli firm).
• Dochody państwa – dochody z podatków, emisji obligacji, dywidend spółek Skarbu Państwa, itd.
• Wartość amortyzacji.
• Ciekawostką jest to, że GUS w wyliczeniach uwzględnia dochody z prostytucji, handlu narkotykami i przemytu.

Metoda wartości dodanej

Jest to najbardziej skomplikowana metoda, dlatego jest rzadko używana, ponieważ wynik jest przecież taki sam jak w przypadku dwóch poprzednich metod. PKB oblicza się dodając wartość dodaną przez wszystkie podmioty, tzn. nie tylko przez odbiorców końcowych, ale też pośredników, dostawców i podwykonawców. W metodzie kosztowej i wydatkowej chleb który kosztuje 3zł jest po prostu dodawany do PKB, ponieważ w pierwszym przypadku konsument dokonał konsumpcji indywidualnej, natomiast w drugim przedsiębiorstwo odnotowało przychód. W metodzie wartości dodanej stosuje się wartość netto, czyli ze sprzedaży chleba w sklepie odejmowana jest cena hurtowa. Hurtownia też jest uwzględniana w obliczeniach, więc od ceny hurtowej odejmowana jest cena producenta. Od ceny producenta odejmowana jest cena materiałów, itd. itd. Suma tych cen daje taką samą wartość jak cena końcowa.

PKB a dobrobyt

PKB sam w sobie nie jest miernikiem dobrobytu, chociaż jest z nim w pewien sposób związany. Adam Smith utożsamiał dobrobyt z wartością PKB i do tej pory można spotkać się z takim podejściem w środowiskach neoliberalnych. Wskaźnik posiada jednak szereg wad, które sprawiają, że nie odzwierciedla on jakości życia społeczeństwa we właściwy sposób. Weźmy choćby przykład Polski, która jest „zieloną wyspą” jeśli chodzi PKB, ale tylko ze względu na tanią siłę roboczą w zakładach zagranicznych właścicieli na terenie kraju. O nierzetelności wskaźnika jako miary dobrobytu świadczą następujące czynniki:

• Nie jest uwzględniony czas wolny, który ma duże znaczenie dla jakości życia. Co więcej, jest on spychany na pozycję czynnika wręcz szkodliwego, ponieważ jeśli ktoś oddaje się rekreacji, to przecież nic nie produkuje.
• Uwzględniana jest każda produkcja, niekoniecznie służąca dobru społeczeństwa, na przykład militaria, płot na granicy, nietrafione inwestycje, budowa pustych osiedli, niepotrzebna administracja, ronda po środku pola.
• Nie jest uwzględnione bogactwo osiągnięte w przeszłości.
• Wiele wartości wytwarzanych bezpłatnie nie jest uwzględniane, na przykład praca w ogródku albo rodzice uczące dzieci.
• Nie bierze pod uwagę negatywnych skutków wytwarzania produktów i usług (zanieczyszczenia, hałas, korki, itp.)
• Nie jest uwzględnione rozwarstwienie społecznego. Z reguły im wyższe, tym gorzej dla jakości życia w danym społeczeństwie. Przy dużym rozwarstwieniu wzrost PKB przekłada się na dobrobyt tylko najbogatszych – w czasie kryzysu w 2015 roku pensje ani drgnęły pomimo wzrostu wskaźnika.
• Nie jest uwzględniona jakość produktów i usług, tylko ich ilość.
• Nie jest uwzględniony postęp technologiczny ani upowszechnianie rozwiązań ułatwiających życie.

Wpływ PKB na rynek Forex

Ze względu na powyższe niedoskonałości, najlepiej interpretować ten wskaźnik w połączeniu z innymi. Rosnące PKB jest z reguły dobre dla waluty, ponieważ kapitał napływa tam, gdzie odbywają się inwestycje. Jednak gdy w tym samym czasie rośnie CPI i bezrobocie, a spadają wynagrodzenia, nie świadczy to dobrze o sile gospodarczej kraju i waluta może się osłabiać. Należy też zwrócić uwagę na tempo wzrostu, oraz czy jest on długoterminowy czy chwilowy.

W przykładzie powyżej, PKB UK zarówno miesięczne, kwartalne, jak i roczne okazało się lepsze niż się spodziewano. W tym kraju niewątpliwie wzrost gospodarczy idzie w parze z wysokimi zarobkami i bardzo wysoką jakością i komfortem życia. Sam moment odczytu nie charakteryzował się powstaniem większego zamieszania, natomiast zaraz po nim funt brytyjski zaczął zyskiwać na wartości.

Porównanie PKB w różnych krajach

Według surowego porównania PKB, takiego jak na powyższym wykresie, w Bangladeszu gospodarka jest silniejsza niż w Portugalii i obecnie znajduje się na takim samym poziomie co w Polsce kilkanaście lat temu. Jak widać, interpretacja wskaźnika bez dodatkowych danych nie ma żadnego sensu i prowadzi do absurdalnych wniosków.

PKB per capita

Próbą dostosowania wskaźnika PKB do rzeczywistości jest stworzenie tzw. PKB per capita, czyli PKB podzielonego przez liczbę ludności. Pozwala to porównać kraje o różnej liczbie ludności, chociaż samo PKB mierzy dobra wytworzone na terenie danego kraju również przez obcokrajowców, a nie bierze pod uwagę tych wytworzonych przez mieszkańców poza granicami kraju.

PKB podzielone przez liczbę ludności nie doprowadza już do tak irracjonalnych wniosków. Polska na powyższym wykresie rozwija się w najszybszym tempie, co jest nieprawdą. Gospodarka Bangladeszu, tak jak innych krajów trzeciego świata, rośnie w tempie 5-8%, co jest wartością daleką od osiągalnej dla krajów rozwijających się i rozwiniętych. Według PKB per capita w Portugalii panuje większy dobrobyt niż w Polsce, a w Polsce większy niż w Bangladeszu. Ale czy na pewno tak jest? Przecież te kraje mają zupełnie inny poziom cen, który mocno wpływa na jakość życia.

Z pomocą przychodzi koszyk produktów ujęty w obliczeniu parytetu siły nabywczej.

PKB per capita PPP

PPP (ang. Purchasing Power Parity) – parytet siły nabywczej. Jest to kurs walutowy oparty na sile nabywczej ludzi w danym regionie, który jest wyrażony w tzw. dolarach międzynarodowych, czyli walucie pomocniczej stworzonej na potrzeby porównania tej siły w różnych regionach świata. Za jednego dolara międzynarodowego można kupić tyle samo tych samych dóbr i usług w każdym miejscu na świecie.

Jeśli wziąć pod uwagę ceny, Polska okazuje się miejscem dobrobytu takim samym, a nawet troszkę lepszym, niż Portugalia. Do jeszcze dziwniejszych wniosków prowadzi wykres Czech, które rzekomo wyprzedziły Portugalię już dawno, a teraz dogoniły… Japonię.

Te przykłady dowodzą, że PKB nie jest miernikiem dobrobytu. Używanie go w taki sposób jest błędne i prowadzi do absurdalnych wniosków. Wzrost gospodarczy ma znaczenie przy określaniu jakości życia, ale trzeba brać też pod uwagę czynniki społeczne.

Wskaźniki alternatywne

• HDI – wskaźnik rozwoju ludzkiego (społecznego);
• Wskaźnik rzeczywistego postępu;
• Światowy wskaźnik szczęścia;
• Wskaźnik dobrego życia;
• Wskaźnik kapitału ludzkiego;
• Wskaźnik szczęśliwej planety;
• Indeks odpowiedzialnego rozwoju;